تغییر دیدگاه آیت الله سیستانی حول توثیق راویان کتاب کامل ایارات
مرحوم ابن قولویه قمی رضوان الله علیه در مقدمه کتاب کامل ایارات می نویسد:
. أنا مبیّن لک -أطال الله بقائک- ما أثاب الله به اائر لنبیه و أهل بیته صلوات الله علیهم أجمعین، بالآثار الواردة عنهم علیهم السلام . و إنّما دعانی إلى تصنیف کتابی هذا مسألتک و تردادک القول علیّ مرة بعد أخرى تسألنی ذلک، و لعلمی بما فیه لی من المثوبة . فأشغلت الفکر فیه و صرفت الهمّ إلیه، و سألت الله تبارک و تعالى العون علیه حتى أخرجته و جمعته عن الأئمة صلوات الله علیهم أجمعین من أحادیثهم، و لم أخرج فیه حدیثاً روی عن غیرهم إذا کان فیما روینا عنهم من حدیثهم صلوات الله علیهم کفایة عن حدیث غیرهم، و قد علمنا أنّا لا نحیط بجمیع ما روی عنهم فی هذا المعنى و لا فی غیره، لکن ما وقع لنا من جهة الثقات من أصحابنا رحمهم الله برحمته، و لا أخرجت فیه حدیثاً روی عن الشذاذ من الرجال یؤثر ذلک عنهم عن المذکورین غیر المعروفین بالروایة المشهورین بالحدیث و العلم . »
علما و رجالیون در طول تاریخ از این عبارت، حول وثاقت راویان واقع در سلسله اسانید این کتاب، برداشت های مختلفی کرده اند که در ذیل به اقوال عمده و اصلی اشاره می شود:
1️⃣ وثاقت تمام راویان موجود در سلسله اسانید این کتاب؛
قائلین این قول به چند دسته تقسیم می شوند:
۱-۱- وثاقت تمامی راویان مذکور در کتاب به طور مطلق، خواه آن اسانید به یکی از معصومین علیهم السلام منتهی شود و یا خیر. خواه آن راوی امامی باشد یا نباشد. (نظر آیت الله سید محمد سعید حکیم، مصباح المنهاج، کتاب التجارة، ج۱، ص۴۶۲)
۱-۲- وثاقت راویان اسانیدی که تنها به معصومین علیهم السلام منتهی می شوند، فرقی نمی کند که راوی امامی باشد یا نباشد (نظر ابتدایی مرحوم آیت الله خویی، برای نمونه ر.ک: معجم رجال الحدیث، ج۱۰، ص۳۳۹)
۱-۳- وثاقت راویان اسانیدی که به معصومین علیهم السلام منتهی می شوند، مضافاً بر این که این روایات مرفوع و مرسل نباشند و روات آن غیر امامی نیز نباشند. (نظر دوم مرحوم آیت الله خویی، بنا به نقل آیت الله سید محمد رضا سیستانی، قبسات من علم الرجال، ج۱، ص۹۱)
۱-۴- وثاقت راویان اسانید روایاتی که در مورد ثواب زیارت پیامبر صلی الله علیه و آله و زیارت ائمه طاهرین علیهم السلام وارد شده است نه تمامی روایات کتاب. ♦️(نظر ابتدایی آیت الله سیستانی، تعلیقه بر خاتمة المستدرک محدث نوری، بنا به نقل آیت الله سید محمد رضا سیستانی، قبسات من علم الرجال، ج۱، ص۹۱)
2️⃣ کلام ابن قولویه در مقدمه، دلالت بر توثیق عام روات و حتى دلالت بر توثیق مشایخ بلا واسطه نمى کند. بلکه دلالت بر این دارد که در واقع توثیق ابن قولویه غالبی است و مراد از غالب این است که در ذیل عنوان هر بابى فی الجمله روایت یا روایاتى از ثقات نقل شده است، مثلاً در باب استحباب زیارت سیدالشهداء علیه السلام در نیمه شعبان این مضمون از ثقات رسیده است، اگر چه همه روایات آن این چنین نباشد. (نظر مرحوم آیت الله تبریزی، صراط النجاة {الطبع القدیم}، ج۲، ص۴۵۷ و تنقیح مبانی العروة، ج۲، ص۳۴۶)
3️⃣ وثاقت مشایخ بلا واسطه ابن قولویه در این کتاب، نه راویانی که در حلقه های بعدی سند قرار دارند. (نظر محدث نوری، خاتمة المستدرک، ج۳، ص۲۵۱؛ نظر سوم و نهایی آیت الله خویی در اواخر عمرشان، استدراک حول اسناد کامل ایارات و مقدمه طبع پنجم معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۲۳؛ نظر آیت الله سید محمد باقر صدر در بحوث فی شرح العروة الوثقی {طبع مطبعة الآداب نجف}، ج۲، ص۲۹۰)
4️⃣ مفاد مقدمه کامل ایارات این است که روایات ضعفا و مجروحین در این کتاب وارد نشده است. بلکه روایاتی را ذکر کرده که از ثقات نقل شده است. در واقع این حرف نه ناظر به وثاقت تمامی روات کتاب است و نه مشایخ بلا واسطه مؤلف. بلکه مراد مؤلف از این عبارت آن است که روایاتی را نقل کرده که از زیر ذره بین نقّاد الاخبار رد شده است ♦️♦️(نظر دوم و فعلی آیت الله سیستانی)
این دیدگاه مختار آیت الله سیستانی، یعنی اعتماد قدما بر روایات ضعفا در صورت نقل توسط ناقدان خبر، شواهدی نیز دارد: مانند اعتماد صدوق بر روایت محمد بن عبدالله مسمعی به دلیل عدم انکار ابن ولید هنگام قرائت کتاب الرحمة بر وی (عیون اخبار الرضا علیه السلام، ج۲، ص۲۱)؛ یا تصریح سید ابن طاووس بر نقل روایت مطعونان به دلیل اعتماد ثقات اصحاب (فلاح السائل، ص۹) و .
✅ تقریرات قاعده لا ضرر، ص۲۱؛ قبسات من علم الرجال، ج۱، ص۸۹-۱۲۴
___________
یادداشت های یک طلبه
درباره این سایت